-
1 кирәге кадәр
-
2 кирәк кадәр
= кирәге кадәр сто́лько, ско́лько ну́жно (необходи́мо); в ну́жном коли́честве (объёме)см. тж. кирәгенчә 2) -
3 кирәк
1. предик.; безл.1)а) на́до, ну́жно, необходи́мо, тре́буется (иметь кому-чему-л.)тагын өч укытучы кирәк — тре́буются ещё три учи́теля
безгә буш сүз түгел, эш кирәк — нам нужны́ не пусты́е слова́, а дела́
шулай кирәк, шулай булырга тиеш тә — так ну́жно, так и должно́ быть
син миңа кирәк(сең) — ты мне ну́жен
б) в сочет. с гл. на -рга на́до, ну́жно, необходи́мо, сле́дует; надлежи́т книжн., на́добно прост. (что-л. делать)уйлап карарга кирәк — на́до (сле́дует) поду́мать
чара күрергә кирәк — необходи́мо приня́ть ме́ры
сөйләшеп алырга кирәк — ну́жно поговори́ть
2) с условной ф. гл. (чаще с вспом. гл. булу) ви́димо, вероя́тно, по-ви́димому, возмо́жно, наве́рное, ка́жетсясалкын тигән булса (булырга) кирәк — ви́димо, простуди́лся
автобус сәгать бишләрдә килсә кирәк — авто́бус, возмо́жно, прибу́дет к пяти́ часа́м
ул бу турыда белсә кирәк — он, ка́жется (ви́димо), об э́том зна́ет
3) в сочет. с вопр. мест. и с ф. инфинитива на -мак,-мәк как тут; что тут, ра́звебу юлдан ничек бармак кирәк? — как тут прое́дешь по тако́й доро́ге?! что тут поде́лаешь?!
каян алмак кирәк? — отку́да возмёшь?
мондый суны ничек эчмәк кирәк — ра́зве мо́жно пить таку́ю во́ду?
кирәк нәрсә — ну́жная вещь
кирәк очракларда — в ну́жных слу́чаях
5) в знач. сущ.; в притяж. ф. на́добность, необходи́мость, нужда́; потре́бностьтормыш кирәкләрен кайгырту — позабо́титься о жите́йских ну́ждах
юл кирәкләрен әзерләү — пригото́вить доро́жные принадле́жности
•- кирәге килеп чыгу
- кирәге чыгып кую
- кирәгеннән артканы
- кирәгеннән артык
- кирәк булганда
- кирәк булу
- кирәге булу
- кирәк булып кую
- кирәге булып кую
- кирәк булса
- кирәк була калса
- кирәк була калганда
- кирәк булырдай булса
- кирәк вакытта
- кирәк чакта
- кирәк чагында
- кирәк кадәр
- кирәге кадәр••кирәге бар (иде) — пренебр. о́чень (уж) ну́жно; была́ нужда́!
кирәге бер тиен — пренебр. грош цена́ (кому-чему-л.), гроша́ ме́дного (ло́маного) не сто́ит
кирәген алу — получи́ть по заслу́гам; быть нака́занным; достава́ться на калачи́ (кому-л.)
кирәк бит — (ведь) на́до же
кирәк кайчан — всегда́, когда́ уго́дно, когда́ бы ни́ было; хоть когда́
кирәк кем дә — ка́ждый, любо́й
кирәк кем булсын — любо́й, кто уго́дно; кто бы ни́ был; хоть кто
- кирәгем исәкирәк нәрсә булсын — любо́й, како́й уго́дно; что бы ни́ было, хоть что
- кирәген бирү 2. союз1) перечисл.; книжн. и..., и..., как..., так и...трагедия жанры кирәк язучыдан, кирәк театр коллективыннан зур осталык таләп итә — жанр траге́дии тре́бует большо́го мастерства́ и (как) от писа́теля, и (так и) от коллекти́ва теа́тра
2) уступ. хоть..., хоть...кирәк бүген, кирәк иртәгә булсын — хоть сего́дня, хоть за́втра
3. частица усил.кирәк ачулан, кирәк үпкәлә — хоть серди́сь, хоть обижа́йся
кирәк барысын да алыгыз — хоть всё бери́те (забира́йте)
кирәк каян тап — хоть где найди́; найди́, где хо́чешь
кирәк бүген үк — хоть сего́дня же
-
4 кирәклек
сущ.1) на́добность, необходи́мость; спрос, потре́бность, нужда́гамәли кирәклекләрдән чыгу — исходи́ть из практи́ческой необходи́мости
хуҗалык кирәклекләрен кайгырту — позабо́титься о хозя́йственных ну́ждах
кирәклеге шул кадәр генә — нет осо́бой нужды́
2) ва́жность, суще́ственность, зна́чимость (вопроса, темы, проблемы, мероприятия и т. п.) -
5 аның кадәр
= аның чаклы; аның хәтле; аның тикле1) сто́лько2) чаще перед словами, обозначающими множество таканың кадәр күп кирәкми — так мно́го не на́до
3) тако́й (большо́й)4) см. аның кебек -
6 в меру
кирәк кадәр, кирәгенчә генә, җитәрлек кенә -
7 булдыру
перех.1) создава́ть/созда́ть || созда́ниеэш шартлары булдыру — созда́ть усло́вия труда́
бакчаның матурлыгын бакчачы булдыра — красоту́ са́да создаёт садо́вник
2) приобрета́ть/приобрести́, обеспе́чивать, обеспе́чить (что-л.) || приобрете́ниекабинетка шкафлар булдыру — обеспе́чить кабине́т шкафа́ми
төзүчеләр өчен җылы эш киемнәре булдырырга — обечпе́чить строи́телей тёплой рабо́чей оде́ждой
3) стро́ить/постро́ить, сооружа́ть, сооруди́ть || строи́тельство, сооруже́ниемәктәп территориясендә спорт мәйданчыгы булдыру — на террито́рии шко́лы постро́ить спортплоща́дку
4) де́лать/сде́лать; осуществля́ть/осуществи́ть, исполня́ть/испо́лнить (желание, мечту, (что-л.) обещанное, планы и т. п.) || осуществле́ние, исполне́ниетеләгеңне булдыру — осуществи́ть жела́емое
әйткәнемне һичшиксез булдырачакмын — обе́щанное обяза́тельно вы́полню
5) мочь, уме́ть (что-то делать, изготовлять и т. п.)күлмәк текмәкче идем, булдыра алмадым — хоте́л сши́ть пла́тье, но не смог
бар нәрсәне дә булдыра ул — он всё мо́жет (уме́ет), он на все ру́ки ма́стер
6) прям.; перен. обзаводи́ться/обзавести́сь (кем, чем) заводи́ть/завести́, прибрета́ть/приобрести́, справля́ть, спра́вить || приобрете́ниеышанычлы дуслар булдыру — завести́ надёжных друзе́й
балаларга өс-баш булдыру — спра́вить де́тям оде́жду
бай библиотека булдыру — пробрести́ бога́тую библиоте́ку
7) добыва́ть/добы́ть, раздобыва́ть/раздобы́тькирәк кадәр акча булдыру — добы́ть необходи́мую су́мму де́нег
8) (успе́шно) гото́вить, приготовля́ть/пригото́витьаш булдыру — пригото́вить пи́щу
мунча булдыру — истопи́ть ба́ню
••булдырган да хатын, бөлдергән дә хатын! — погов. до́брая же́нщина дом сбережёт, плоха́я - рукаво́м разнесёт (букв. жена́ и создаёт, и разоря́ет)
-
8 достаточный
-
9 никадәр
вопр. мест.1) сколь, ско́лькони́кадәр китап укылды! — ско́лько книг прочи́тано!
ни́кадәр кәгазь кирәк? — ско́лько бума́ги ну́жно!
бу көннәрдә ни́кадәр яшь түгелде — ско́лько слёз про́лито в э́ти дни
2) в како́й сте́пени, до како́й сте́пени, до чего́; како́й, какни́кадәр җаваплы эш! — кака́я отве́тственная рабо́та!
син минем ни́кадәр сагынуымны белсәң иде — е́сли бы ты зна́ла, как я соску́чился
3) в сост. союз. сл. ско́лько..., сто́лько; чем..., тем...баланы ни́кадәр иркәләсәң, шулкадәр бозыла гына — чем бо́льше балу́ешь ребёнка, тем он бо́льше по́ртится
дусларың ни́кадәр күп булса, шулкадәр син бәхетле — чем бо́льше друзе́й, тем ты счастли́вее
-
10 санау
неперех.1) счита́ть, сосчи́тать || счётунга кадәр санау — счита́ть до десяти́
кирегә санау — счита́ть в обра́тном поря́дке
2) счита́ть, сосчита́ть, посчита́ть, подсчи́тывать/подсчита́ть, счесть ||а) счёт, подсчёт, подсчи́тываниеб) счётныйакча санау — счита́ть де́ньги
чыгымнарны санау — подсчи́тывать расхо́ды
санау комиссиясе — счётная коми́ссия
3) счита́ть, сосчита́ть, посчита́ть || счётяздан санасаң - ике ел — е́сли счита́ть с весны́ - два го́да
почмактан санасаң - икенче тәрәзә — счита́я от угла́ - второ́е окно́
эш хакы, премияләрне санамасаң - ике йөз сум — не счита́я пре́мий, зарпла́та две́сти рубле́й
4) в знач. вводн. сл.сана(гыз)счита́й(те)сана, гомер буе монда яшәдем — счита́й, всю жизнь про́жил тут
санагыз, ул монда иң кирәк кеше — он здесь, счита́йте, са́мый ну́жный челове́к
5) счита́ть, счесть, посчита́ть (за кого-л, чего-л.); расце́ниваться (каким-л.) о́бразом, воспринима́ться (как-л.); признава́ться, счита́ться (каким-л.) о́бразомкирәксезгә санап кәгазьләрне ерту — порва́ть бума́ги, приня́в за нену́жные
үземне бәхетле дип санаыйм — счита́ю себя́ счастли́вым
ул үзен хаклы дип санаый — он счита́ет себя́ пра́вым
•- санап чыгу -
11 шул
I мест. указ.(шуның, шуңа; шуны, шуннан, шунда)1) тот (та, то), э́тот (э́та, э́то)һаман шул бүлмәдә тора — всё (ещё) живёт в той ко́мнате
шул мәсьәләгә игътибар кирәк — необходи́мо внима́ние той зада́че
2) в сочет. с мест. "әнә", "менә" вот тот (та, то); вот э́тот (э́та, э́то)менә шул кешеләр — вот э́ти лю́ди
әнә шул эш — вот та рабо́та
3) в функ. обобщающего слова э́то, вот, вот э́токиңәшем шул - бу дуслыкны онытма — не забу́дь э́ту дру́жбу - вот мой сове́т
төп бурычыбыз - шул планны арттырып үтәргә — перевы́полнить план - вот э́то на́ша основна́я зада́ча
4) мест.; нареч. (то́чно) та́к же; тот (та́, то́, те́) жебарысы да шул — всё та́к же
йортлар да, урамнар да шул — и дома́, и у́лицы те́ же
5) в качестве союза в составе соотносит. слов кем..., шул кто..., тот ни, нәрсә..., шул что..., тоткем эшләми, шул ашамый — (посл.) кто не рабо́тает, тот не ест
II частицани теләсәң, шул бар — что хо́чешь, то есть (име́ется); что душа́ жела́ет, всё есть
1) утверд. ведь, жеул юк шул — его́ ведь (же) нет
монда урман һавасы шул — здесь же лесно́й во́здух
мин аны белмим шул — я же его́ не зна́ю
2) утверд.-усил. дабармадым шул — да, я не пошёл
кайткан шул — да, он верну́лся
бу эш җиңел түгел шул — да, э́то де́ло не лёгкое
•- шул гына
- шул дәрәҗәдә
- шул җирлектә
- шул кадәр
- шул кадәрле
- шул килеш
- шул хәлдә
- шул көнгә тикле
- шул рәвешле
- шул рәвешчә
- шул сәбәпле
- шул турыда
- шул хакта
- шул ук
- шул ук вакытта
- шул уңайдан
- шул хисаптан
- шул исәптән••шул кирәк — так его́ (её, их); так и на́до; по заслу́гам; туда́ и доро́га
- шул көй- шул көе
- шул көй белән -
12 бу
I сущ.пар; испаре́ниебу чыгару — испаря́ть/испари́ть (выделя́ть пар)
- бу чыгу- буга чыгу
- буга әйләнү II мест. указ.мн. ч. болар; в косв. п. моның, моны, моңа, моннан, монда1) э́тот, э́та, э́то; сей, сия́, сие́ книжн.; уст.бу кеше — э́тот челове́к
2) с послелогами кадәр, тикле, чаклы, хәтле так, до тако́й сте́пенибу кадәр салкыннар булганы юк иде — таки́х моро́зов не быва́ло
бу чаклы борчылырга кирәкми — не ну́жно до тако́й сте́пени пережива́ть
3) в знач. сущ. э́тобу кем? — кто э́то?
артта калуның сәбәбе бу гына түгел — причи́на отстава́ния не то́лько в э́том
•- бу көннәрдә
- бу заманда
- бу көнгәчә
- бу көнгә кадәр
- бу көнгә чаклы
- бу көнгә хәтле
- бу урында
- бу юлга
- бу юлы
- бу якка
- бу якта
- бу яктан•• -
13 күз
сущ.1) глаз, о́ко уст. и поэт.матур зәңгәр күзләр — краси́вые голубы́е глаза́
кылый күз — раско́сые глаза́
күзләр яшьләнү — появле́ние слёз на глаза́х
күз авырулары — глазны́е боле́зни
күз даруы — глазны́е ка́пли
күз клиникасы — глазна́я кли́ника
күз - күңелнең көзгесе — (погов.) глаза́ - зе́ркало души́
күз күрә дә, буй җитми — (посл.) ви́дит о́ко, да зуб неймёт
ышанма күзеңә, ышан сүземә — (погов.) не верь (свои́м) глаза́м, верь (мои́м) слова́м
күзләр матурны, иреннәр татлыны ярата — (посл.) глаза́ лю́бят краси́вое, уста́ - сла́дкое
2) зре́ние, глаз || зри́тельныйүткен күз — о́стрый (намётанный) глаз
тәҗрибәле күз — о́пытный глаз
күз күреме — по́ле зре́ния, кругозо́р
күздән югалу — исче́знуть из по́ля зре́ния
күз алдану — обма́н зре́ния, опти́ческий обма́н
күз хәтере — зри́тельная па́мять
3) взгляд, взоркүз йөртеп чыгу — обвести́ взгля́дом, оки́нуть взо́ром
күзләр белән озатып калу — провожа́ть взгля́дом
күзләрне еракка төбәү — устреми́ть взо́ры вдаль
4) перен.; разг. глаз (надзор, просмотр)балаларга ана күзе кирәк — де́тям ну́жен матери́нский глаз
монда җаваплы кеше күзе җитми — здесь не хвата́ет глаз отве́тственного лица́
һәр җирдә аның үз күзе — везде́ у него́ свой глаз
5) ушко́ ( иголки)йозак күзе — ушко́ замка́
6) дыра́, отве́рстие, проу́шинабалта күзе — проу́шина топора́
7) глазо́к ( двери)8) разг. звено́, глазо́к (окна, рамы)9) пе́тля́ ( на вязальных изделиях)күз төшерү — спусти́ть пе́тлю
10) яче́йка, ячея́җәтмә күзенә эләккән балык — ры́ба, застря́вшая в яче́йках се́ти
кәрәз күзе — со́товая ячея́
11) бот. глазо́к (у картофеля, деревьев, растений)12) перен. я́мка ( в каше для масла)13) ме́лкая полынья́ ( на поверхности льда)14) в притяж. ф. обозначает место, подвергающееся сильному воздействию солнца, ветра и т. п., или середину, центр чего-л.җил күзенә утыру — сесть в са́мое ве́треное ме́сто
күлләвекнең күзенә басу — наступи́ть в са́мую середи́ну лу́жи
15) по́ры (у сыра, хлеба); см. тж. күзәнәк 5)17) в знач. нареч.; в исх. п.; разг. күзеннән до краёв, до́верху ( о жидкости в сосуде); см. тж. мөлдерәмә18) в знач. нареч.; в направит. п.; разг. күзгә на вид, со стороны́күзгә бик таза — на вид о́чень здоро́вый
халык күзендә — в глаза́х люде́й, пе́ред наро́дом
•- күз агу- күз агы
- күз алмасы
- күз бәйләш
- күз врачы
- күз кабагы
- күз карасы
- күз карашы
- күз койрыгы
- күз күрмәү
- күз күрмәс булу
- күз кысу
- күз мускулы
- күз нуры
- күз талдыру
- күз талу
- күз тәбә
- күз томалану
- күз төбе
- күз үләне
- күз уты
- күз чокыры
- күз чыгару
- күз ясмыгы
- күз ялтыравыгы
- күз яше
- күз яше юлы
- күз яшь бизләре
- күзгә ак төшү
- күзгә күренми торган
- күзгә күренмәслек
- күзе китү
- күзеннән итү
- күзләр йомылу••күз агы белән карау — посмотре́ть зло́бно, вражде́бно
күз агы кебек саклау — бере́чь как зени́цу о́ка
күз алакаю — см. күз алару 1)
күз аларту — прост. стро́ить гла́зки (кому-л.)
күз алды (аллары) караңгылану (томалану, чуарлану) — помути́ться в глаза́х (от волнения, бессилия и т. п.)
күз алдына килү (килеп басу) — ожива́ть (ожи́ть, встава́ть/встать) пе́ред глаза́ми; предста́ть пе́ред глаза́ми
күз алдына китерү (китереп бастыру) — предста́вить, вообрази́ть
күз алдында чуалу — верте́ться на глаза́х (пе́ред глаза́ми); лезть в (на) глаза́
күз алдыннан уздыру (кичерү) — предста́вить мы́сленно
күз алдыннан узу (кичү) — промелькну́ть пе́ред глаза́ми
күз алмашу (алышу) — обменя́ться взгля́дами
күз артында — за глаза́, загла́зно
күзе астында — под (чьим-л.) наблюде́нием (контро́лем); в прису́тствии (кого-л.)
күз атып йөрү — быть влюблённым (в кого-л.)
күз ачарлык түгел — см. күз ачкысыз
күз ачып күз йомганчы — не успе́ть гла́зом моргну́ть; в мгнове́ние о́ка; вмиг
күз(ләр) әлҗе-мөлҗе килү — в глаза́х потемне́ло (помути́лось), в глаза́х ряби́т
күз әшнәлеге (танышлыгы) — случа́йное знако́мство, ша́почное знако́мство
күз бәйләнү — смерка́ться, темне́ть
күз бәйләү — см. күз буу
күз(ләр) белән ашау — есть (поеда́ть, пожира́ть) глаза́ми
күз белән сөзү — впе́риться
күз(не) бетерү (бетәштерү) — ослабля́ть/осла́бить зре́ние, по́ртить, испо́ртить зре́ние
күз буяу — втира́ть/втере́ть очки́; пуска́ть/пусти́ть пыль в глаза́; зама́зать глаза́ (кому-л.) прост.
күз буяучылык — очковтира́тельство
күз дә йоммау — и глаз не сомкну́ть
күз дә йоммыйча — и гла́зом не моргну́в
күз дә каш урынына күрү — леле́ять, оберега́ть
күз(ләр) дүрт булу — широко́ раскры́ть глаза́, вы́таращить, вы́лупить глаза́ (от удивления, изумления или страха)
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд
күз җитмәгән — далёкий, незнако́мый, неизве́стный (о землях, крае, стране)
күз җитмәслек — необозри́мый, неогля́дный
күз иләге аша үткәрү — прочита́ть внима́тельно, крити́чески (книгу, рукопись, статью и т. п.)
күз (дә) иярмәү — де́лать (что-л.) ло́вко, прово́рно (букв. гла́зом не уследи́ть; глаза́ не поспева́ют за чем-л.); спо́риться в рука́х (у кого-л.), скор на́ руку
күз иярмәс(лек) тизлек белән — молниено́сно, мгнове́нно; с молниено́сной быстрото́й
күз йомдыру — обмишу́лить
күз йомып алу — вздремну́ть, прикорну́ть
күз йомып йөрү (тору) — смотре́ть сквозь па́льцы (до поры до времени)
күз йомып калу — проморга́ть, прозева́ть
күз йомып та табу — находи́ть (найти́) с закры́тыми глаза́ми (т. е. хорошо знать местонахождение кого, чего-л.)
күз йөгертү (йөгертеп чыгу) — просмотре́ть бе́гло (пове́рхностно), пробежа́ть глаза́ми
күз (кабагы) тарту — подёргивание ве́ка (по суеверию: к радости или к неприятности)
күз камашу — см. күз чагылу
күз карасы кебек асрау — бере́чь, леле́ять, носи́ть на рука́х (кого-л.)
күз карасы кебек (күз карасыдай) саклау — бере́чь (храни́ть) как зени́цу о́ка; бере́чь пу́ще гла́за (кого-л., что-л.); леле́ять, пе́стовать (кого-л.)
күз карашка — на вид, вне́шне
күз качыру — скрыва́ться, не пока́зываться
күз күргән якка — куда́ глаза́ глядя́т; на все четы́ре сто́роны
күз күреме җирдә, күз күремендә — ско́лько досту́пно гла́зу
күз күреме җиткән кадәр — в преде́лах обозрева́емости (досяга́емости)
күз күреме җитмәслек — необозри́мый, необъя́тный
күз күрер (әле) — ви́дно бу́дет, посмо́трим
күз күрмәгән — незнако́мый, неизве́стный
күз күрмәгән, колак ишетмәгән — неви́данный, неслы́ханный (доселе)
күз күрмәс, колак ишетмәслек (җир) — далёкий, да́льний ( край)
күз кысышу — переми́гиваться, подмигну́ть друг дру́гу
күз(ләр) мәңгегә йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз нуры түгү — о напряжённой работе, связанной со зрением
күз очы белән, күз очтан — см. күз кырые белән генә
күз салгалау — посма́тривать, погля́дывать
күз сирпү (сирпеп алу) — метну́ть взгляд (из-под брове́й); бро́сить бы́стрый взгляд
күз суын түгү — см. күз яше түгү
күз(ләр) сүнү — поту́хнуть, потускне́ть, поблёкнуть ( о глазах)
күз терәге — опо́ра, наде́жда (чья-л.) (единственный человек, на которого вся надежда)
күз терәп — с наде́ждой
күз тимәсен (тия күрмәсен) — как бы не сгла́зить
күз томалау — надева́ть шо́ры на глаза́; отводи́ть глаз
күз төшерү — броса́ть (бро́сить, кида́ть/ки́нуть) взгляд (на кого, что-л.)
күз тышта калу — (букв. оста́вить глаза́ на у́лице) не ви́деть помеще́ние пока́ глаза́ не привы́кнут
күз уйнату — стро́ить гла́зки
күз уңында тоту — см. күздә тоту 1)
күз үлчәме (үлчәве) — глазоме́р
күз җиткән кадәр — наско́лько хвата́ет глаз; куда́ достига́ет взгляд; күз җитмәслек необозри́мый, неогля́дный
күз чамасы белән — на глазо́к, на глазоме́р
күз(ләр) чекерәю — см. күз акаю
күз(ләр) чуарлана — в глаза́х ряби́т
күз чыга язу — прогляде́ть (просмотре́ть) все глаза́
күз чыгу — осле́пнуть, лиши́ться глаз
күз яздырып — скры́тно; та́йно
күз яктысында — пока́ ви́дно, пока́ не стемне́ло; за́светло
күз яше (яшьләре) белән — в слеза́х (просить, умолять)
күз яше (яшьләре) төшәчәк (тотачак) — отолью́тся (чьи-л.) слёзы (слёзки) (кому-л.)
күз яше кою — утопа́ть в слеза́х
күз яшенә буылу (тыгылу, төелү) — глота́ть слёзы
күз яшьләренә ирек бирү — дать во́лю слеза́м, лить слёзы в три ручья́
күзгә алырлык — заслу́живающий внима́ния
күзгә бәрелү (ташлану) — броса́ться (кида́ться) в глаза́
күзгә бәреп (бәрелеп) тору — бить в глаза́, ре́зать глаза́ (глаз)
күзгә ике булып күренү — двои́ться в глаза́х
күзгә йокы кермәү — не сомкну́ть глаз
күзгә карап көлү — смея́ться в глаза́ (издеваться, оскорблять)
күзгә карап җан сату — врать как си́вый ме́рин
күзгә керерлек (керердәй) булып — при́стально (смотреть на кого-л.)
күзгә кереп бару (керергә тору, керәм дип тору) — лезть на глаза́ (привлекать к себе чьё-л. внимание)
күзгә керү — лезть в глаза́ ( стараться быть замеченным)
күзгә көл сибү — пуска́ть/пусти́ть (кому-л.) пыль в глаза́
күзгә көя булу — см. күз көеге булу
күзгә күзне куеп — с гла́зу на глаз
күзгә күренеп — (пря́мо) на глаза́х, заме́тным о́бразом
күзгә күренеп калу (китү) — показа́ться (появи́ться) в по́ле зре́ния; промелькну́ть
күзгә (дә) күренмәү — не пока́зываться на глаза́; не пока́зывать и но́са
күзгә терәү (сугу) — одура́чить, оста́вить в тру́дном положе́нии
күзгә төртелү (бәрелү, бәрелеп тору) — броса́ться в глаза́; коло́ть глаза́, мозо́лить глаза́
күзгә төтен җибәрү — пусти́ть в глаза́ пыль (дым)
күзгә төшкән чүп (ак) кебек — как бельмо́ на глазу́
күзгә эләрлек — досто́йный внима́ния
күзгә яшь тыгылу — слёзы подступи́ли к го́рлу
күздә тотылу — име́ться в виду́
күздә ут уйнау (кабыну, яну), күзләре ут уйнау — глаза́ разгоре́лись; глаза́ искря́тся
күздә чүп булып тору — мозо́лить глаза́ (кому-л.) прост.
күздән очкыннар чәчү — сверка́ть/сверкну́ть (мета́ть мо́лнии) глаза́ми (на кого-л.)
күздән пәрдә ачылган кебек булу — сло́вно (то́чно) пелена́ с глаз спа́ла
күздән югалту — потеря́ть из ви́ду
күздән югалу (юк булу) — уйти́ (вы́пасть, исче́знуть) из по́ля зре́ния
күзе атылып чыгарга тора — глаза́ на лоб вы́лезли, глаза́ вы́лезли из орби́т
күз(ләр)е дә йөз(ләр)е — на глаза́х; см. тж. күз алды
күзе очлы — ос́трый на глаз (глаза́)
күз(ләре)е тоз булу — ждать не дожда́ться, прогляде́ть (вы́смотреть) все глаза́
күзе туймас (кеше) — ненасы́тный, жа́дный, а́лчный (человек)
күзе тую — насы́титься (чем-л.); удовлетвори́ться
күзе чыккан — быва́лый, о́пытный (в каком-л. деле); вида́вший ви́ды
күзләре чыксын! — чтоб его́ глаза́ ло́пнули! чтоб ему́ бы́ло пу́сто!
күз(ләр)е әйтеп тора — по глаза́м ви́дно
күзе җете — хорошо́ ви́дит, зре́ние хоро́шее
күз(ләр)ем күрмәсен иде — глаза́ бы мои́ не ви́дели (не гляде́ли)
күзем (чәчрәп) чыксын! — пусть глаза́ мои́ ло́пнут!
күземнән югал — прост. с глаз доло́й
күземә күренмә(гез) — вон отсю́да, с глаз доло́й
күзен алу — отвести́ взгляд, пря́тать глаза́
күз(ләр)ен зур итеп ачу — де́лать больши́е (кру́глые) глаза́, смотре́ть больши́ми глаза́ми (на кого, что-л.)
күз(ләр)ен йомдыру — закры́ть глаза́ ( умирающему)
күз(ләр)ен мөлдерәтеп (тутырып) карау — смотре́ть сквозь слёзы (печа́льно)
күз(ләр)ен сөзеп карау — смотре́ть, посмотре́ть исподло́бья
күзен томалау — закры́ть глаза́ (кому-л.)
күзен чыгарганчы (әйтү) — сказа́ть пря́мо в глаза́; ре́зать пра́вду-ма́тку в глаза́
күзен чыгару — вы́колоть глаз, вы́бить глаз, ослепи́ть
күзеннән агыза да тора — глаза́ на мо́кром ме́сте; глаза́ не просыха́ют
күзеннән ут уйнату (чәчү) — пронзи́ть жгу́чим взгля́дом
күзенә басу — угада́ть то́чно
күз(ләр)енә йотылу (текәлү) — при́стально смотре́ть в глаза́ (кому-л.); впе́риться глаза́ми
күзенә каратып тоту — приворожи́ть
күзенә керергә тырышу — добива́ться расположе́ния (кого-л.); стреми́ться понра́виться (кому-л.); лезть на глаза́ (кому-л.)
күзең чыкканмы (әллә)! — прост. осле́п, что ли!
күзләр мәңгегә (мәңгелеккә) йомылу — засну́ть (усну́ть) ве́чным (моги́льным, после́дним) сном
күз(не) алмау — не своди́ть (спуска́ть) глаз
күз(ләр)не ачык тоту, күзне ачып йөрү — быть осторо́жным (осмотри́тельным), внима́тельным; гляде́ть в о́ба
күз(ләр)не гарешкә терәп — упова́я на бо́га
күзне йомып — с закры́тыми глаза́ми; не размышля́я, недо́лго ду́мая
күз(не) йөртү (йөгертү) — оки́нуть взгля́дом, пробежа́ть глаза́ми
күз(ләр)не кан басу (кан алу) — налива́ться кро́вью ( о глазах); рассвирепе́ть
күз(ләр)не кая яшерергә белмәү — не знать, куда́ глаза́ дева́ть/деть
күзне күзгә текәп (төбәп, терәп) — впе́рившись глаза́ми друг в дру́га (разговаривать, стоять и т. п.)
күз(ләр)не чагырайту — вы́таращить глаза́
күз(ләр)не челәйтү (челәйтеп карау) — смотре́ть (наблюда́ть, глазе́ть прост.) вы́таращенными глаза́ми (вы́таращив глаза́)
күз(ләр)не челт-челт йому — хло́пать глаза́ми
күз(ләр)не шар итеп ачу — вы́таращить (вы́пучить) глаза́ (от удивления, изумления или испуга)
- күз акаю- күз алару
- күз алды
- күз алдында
- күз алдыннан китмәү
- күз аллары караңгылану
- күз ату
- күз ачкысыз
- күз ачтырмау
- күз дә ачтырмау
- күз ачылу
- күз бетү
- күз бетәшү
- күз буу
- күз буучы
- күз йому
- күз калмау
- күз көеге
- күз көеге булу
- күз күгәрү
- күзләр күгәрү
- күз күргән
- күз кызу
- күз кырые белән генә
- күз кырые белән карау
- күз кырые белән генә карау
- күз чите белән карау
- күз койрыгы белән карау
- күз маңгайга менү
- күзләр маңгайга менү
- күз нурым
- күз өстендә каш кебек
- күз өстендәге каштай
- күз салу
- күз ташлау
- күз тию
- күз тидерү
- күз тигезү
- күз тону
- күзләр тону
- күз тоткан
- күз тотып йөргән
- күз төшү
- күзләр уйнау
- күз ут булу
- күзләр ут булу
- күз үлчәме белән
- күз үлчәве белән
- күз җитү
- күз чагылу
- күзләр чагылу
- күз шар булу
- күзләр шар булу
- күзләр шардай булу
- күзләр шарланып китү
- күз эленү
- күз явын алу
- күз явын алып тору
- күз явын алырлык
- күз яше түгү
- күзгә ак-кара күренмәү
- күзгә карап
- күзгә күренү
- күзгә ташлану
- күзгә төрткесез караңгы
- күзгә чалыну
- күздә тоту
- күздән калу
- күздән кичерү
- күздән уздыру
- күздән үткәрү
- күздән төшерү
- күздән төшү
- күздән утлар күренү
- күзгә утлар күренү
- күздән ычкындырмау
- күздән югалтмау
- күздән яздырмау
- күздән язу
- күзе ачылмаган
- күзе ачык
- күзе тону
- күзләре тону
- күзе яшьле
- күзләре яшьле
- күзен бәйләү
- күзләрен бәйләү
- күзен тозландырып
- күзләрен тозландырып
- күзне тозландыру
- күзенең агын әйләндереп карау
- күзең тишелеп чыккыры
- күзне камаштыру
- күзләрне камаштыру
- күзне кыздыру
- күзне кызыктыру
- күзләрне кыздыру
- күзләрне кызыктыру
- күзне текәү
- күзне төбәү
- күзне уйнату
- күзләрне уйнату
- күзне чагылдыру
- күзләрне чагылдыру
- күзне чагылдырырлык
- күзләрне чагылдырырлык
- күз тоту
- күзгә бәреп әйтү
- күзгә төртеп әйтү -
14 прежде чем
-
15 да
I частица усил.; = дә; та; тә1)а) и, та́кже, то́жебез дә синең тәкъдимеңне яклыйбыз — и мы подде́рживаем твоё предложе́ние; мы та́кже подде́рживаем твоё предложе́ние
ул да ашыга — и он торо́пится
б) и, да́же (и)сорама да — да́же и не спра́шивай
без килмәс идек тә, таләп итәләр — мы бы и не прие́хали, но тре́буют
2) уже́, уже́ иһи, онытканмын да — ой, уже́ (и) позабы́л
көз дә килеп җитте — уже́ (и) о́сень наступи́ла
белеп тә алган — уже́ узна́л
3) при отриц. предл.а) после сущ. со словом бер нибер минутка да кичегергә ярамый — нельзя́ опа́здывать ни на мину́ту
тирә-юньдә бер җан иясе дә күренми — вокру́г (не ви́дно) ни одно́й живо́й души́
б) же, ужбу һич тә дөрес түгел — э́то уже́ соверше́нно не ве́рно
в) тж.; индив. в сравн. сочет. и после отриц. мест. для усиления их значенийкешедән дә акыллырак җан иясе юк — нет существа́ бо́лее разу́много, чем челове́к
беркайда да — нигде́
беркайчан да — никогда́
беркем дә — никто́
бернинди дә — никако́й
берничек тә — ника́к
4) ка́ждый, еже-ел да — ка́ждый год, ежего́дно
көн дә очрашабыз — встреча́емся ка́ждый день (ежедне́вно)
5) разг. между компонентами усил. гл. сочетаний да (и) всё; взять и (да, да и)кайтты да китте — взял да уе́хал: уе́хал да всё
чыкты да китте — взял да вы́шел; вы́шел да и всё
сөйлим дә бирәм — возьму́ да расскажу́ и всё
куарга да чыгарырга — взять да и вы́гнать; вы́гнать да и всё
6) разг.а) между усил. повторами выраж. категоричность высказывания такконцертка бара да бара инде ул — на конце́рт он уж пойдёт так пойдёт
сиңа әйтми дә әйтми инде — тебе́ уж он не ска́жет так не ска́жет
б) чувство восхищения, одобрения так, ну иаты да аты! — конь так конь; ну и конь!
менә бу егет уйный да уйный баянда! — вот э́тот па́рень игра́ет так игра́ет на бая́не; ну и игра́ет э́тот па́рень на бая́не!
в) в эмоц. предл. ну иматур жырлыйсың да инде! — ну и поёшь ты краси́во!
бирдең дә инде үзенә кирәген! — ну и дал же ты ему́ жа́ру!
7) после усил. гл. повторов да (и) вдруг, раз ийөрде, йөрде дә юкка чыкты — ходи́л-ходи́л да вдруг исче́з
сөйли, сөйли дә туктап кала — говори́т-говори́т - раз и остана́вливается
8) в сложносоч. предл. с противит. знач. -тоалар шулай диләр дә бит —... они́-то говоря́т так...
килүен килдек тә соң, ләкин юлыбыз уңмады — прие́хать-то прие́хали, но вот не повезло́
9) в сочет. с указ. мест. с составным менә, шул -то... именә шул серне ул сездән яшереп саклаган да — вот э́ту-то та́йну он от вас и скрыва́л
менә шул кирәк тә инде безгә — вот э́то-то нам и ну́жно
а) хоть, хоть (хотя́) быбер атна булса да авылда ял ит — хоть неде́лю отдохни́ в дере́вне
бер сәгатькә булса да — хотя́ бы на оди́н час
кичкә кадәр булса да — хоть бы до ве́чера
б) хоть (хотя́) и; хоть (хотя́) и,... носирәк булса да очрашабыз — встреча́емся, хоть и ре́дко; хоть и ре́дко, но встреча́емся
аз булса да ярдәм булыр — хотя́ и не мно́го, но бу́дет по́мощь
белеп тә әйтмәгәнсең — знал и не говори́л
авылда булып та күрешмәгәнсез — был в дере́вне, и не встре́тились
авылны чыккач та асфальт юл башлана — сра́зу же за дере́вней начина́ется асфа́льтовая доро́га
кайткач та хәбәр итәрмен — сообщу́ ту́т же по прие́зде; сообщу́, как то́лько прие́ду
13) употр. в образов. составных неопр. мест. и нареч. со словом булса (да) хотькем дә булса — кто́-нибудь (да), кто́-либо
нәрсә дә булса — что́-нибудь (да), хоть что́-нибудь (что́-либо)
нинди дә булса — како́й-нибудь (да), хоть како́й-нибудь
кайда да булса — где́-нибудь (да), хоть где́-нибудь (где́-либо)
кайчан да булса — когда́-нибудь (да), хоть когда́-нибудь (когда́-либо)
ничек тә булса — ка́к-нибудь (да), хоть ка́к-нибудь (ка́к-либо)
14) при составных союзах с усил. знач. жеәгәр дә — е́сли же
II союзшулай да — всё же, одна́ко же
1) соед.а) и, да; да иял итеп алды да эшкә тотынды — немно́го отдохну́л и приступи́л к рабо́те
уйный да көлә — игра́ет да смеётся
урманга киткән дә адашкан — пошёл в лес и (да и) заблуди́лся
б) при усил. повторах и, да; да и то́лькоһаман кайтмый да кайтмый — всё не возвраща́ется и не возвраща́ется; всё не возвраща́ется да и то́лько
җылый да җылый — пла́чет да всё; пла́чет да и то́лько
яза да яза — пи́шет и пи́шет; кар яуды да яуды снег вали́л и вали́л
в) употр. в составных числительных после чисел йөз, мең, миллион, миллиард, а также после наименований мер измерения (и)йөз дә унике — сто двена́дцать
өч метр да ун сантиметр — три ме́тра и де́сять сантиме́тров
балага ике яшь тә дүрт ай — ребёнку два го́да (и) четы́ре ме́сяца
г) и..., и; ни..., ни при перечислении однородных членов с оттенком усиленияхәзер аңа күңелле дә, рәхәт тә — сейча́с ей и ве́село, и прия́тно
җырлый да, бии дә, баянда да — уйный и поёт, и пля́шет, и на бая́не игра́ет
эш тә, йокы да, ял да юк — ни рабо́ты, ни сна, ни о́тдыха
эш белән дә, киңәш белән дә ярдәм итә алмады — не смог оказа́ть по́мощи ни де́лом, ни сове́том
2) присоед. да иул әле яшь, эш тәҗрибәсе дә аз — он ещё мо́лод, да и о́пыта малова́то
җыр матур яңгырый, сүзләре дә бик эчтәлекле — пе́сня звучи́т краси́во, да и слова́ содержа́тельные
3) против. но, да, одна́ковәгъдә бирдегез дә килмәдегез — обеща́ли, но не прие́хали
••терсәк якын да, тешләп булмый — посл. бли́зок ло́коть, да не уку́сишь
4) уступ.а) хоть, хотя́, хотя́ и, хоть... и, хотя́... и; несмотря́ на то, чтояңгыр яуса да, эштән туктамадык — продолжа́ли рабо́тать, несмотря́ на то, что шёл дождь
бик ашыксак та, поездга өлгерә алмадык — не успе́ли к по́езду, хотя́ и о́чень торопи́лись
б) хоть и, хотя́ и, да́же е́сли, пусть да́жебөтен дошман берләшсә дә, җиңми калмабыз — победи́м, да́же е́сли объединя́тся все враги́
белсә дә, сиңа әйтмәгән булыр иде — хоть и знал бы, тебе́ не сказа́л
в) никайда (гына) күрсәм дә... — где́ бы ни встре́тил
кая (гына) барса да... — куда́ бы ни шёл
күпме генә уйласа да, хәтеренә төшерә алмады — ско́лько ни ду́мал, не смог вспо́мнить
-
16 моңа
в ф. направит. п. мест. бу1) э́томумоңа барсын да сөйләп тормыйм — э́тому я не всё (не обо всём) расска́зываю
моңа да тыңлат — дай и э́тому прослу́шать ( магнитофонную запись)
2) к э́томумоңа кушылып китү — присоедини́ться к э́тому
моңа кереп чыгу — зайти́ к э́тому
3) на э́того, на него́моңа таянсаң да ярый — на э́того (него́) мо́жно положи́ться
моңа үпкәләп тә булмый — на него́ и обижа́ться нельзя́
4) в э́тохолодильник зуррак кирәк ул: моңа аз сыя — холоди́льник ну́жен побо́льше: в э́тот помеща́ется о́чень ма́ло
5) до э́того, до него́бала елаганы моңа ишетелмәде — де́тский плач до него́ не дошёл
моңа җитәргә әле күп кирәк — до э́того дотяну́ться ещё далеко́
6) для э́того (лица́)ул хәбәр моңа яңалык түгел — тот слух для э́того (него́) не но́вость
7) э́того (э́то)мин моңа кагылмадым да — я э́того и не тро́гал
8) от э́тогомоңа бәйле булу бик авырга килер — зави́сеть от э́того (него́) бу́дет о́чень тяжело́
9) э́тиммоңа барысы да сокланалар — э́тим (им) все восхища́ются
10) с э́тиммоңа ни булган? — что с э́тим (ним) случи́лось?
11) э́тому; с э́того (с него́)моңа җитәр инде — хва́тит с э́того (него́)
• -
17 аның
род. п. личн.-указ. мест. ул1) его́, еёаның тырышлыгы белән — благодаря́ его́ усе́рдию
аның (күлнең) исеме генә калды инде — от него́ (о́зера) оста́лось то́лько одно́ назва́ние
2) при замещении сл. имеющих форму только мн. ч. ихкыярны ешрак җыйганда, аның уңышы мулрак була — урожа́й огурцо́в быва́ет лу́чше, е́сли их ча́ще собира́ют
3) в э́том (о положении, явлении, абстрактных вещах)нәрсәсе бар аның — что в э́том осо́бенного
4) в гл. сочет. ему́, ей; он, она́аның күрәсе килә — ему́ хо́чется уви́деть; он хо́чет уви́деть
аның барасы бар — ему́ на́до съе́здить; он до́лжен съе́здить
5) в знач. усил. частицы -токөне нинди иде бит аның! — пого́да-то ведь кака́я была́!
кирәкле үлчәмен табуы кыен аның — ну́жный-то разме́р тру́дно подыска́ть
аның белән (генә) — (то́лько) э́тим (на э́том)
•- аның да- аның ише
- аның кадәр
- аның чаклы
- аның хәтле
- аның тикле
- аның кебек
- аның шикелле
- аның саен••аның кайгысы түгел (юк) — не до него́ (неё); не до того́ (э́того); до того́ ли
аның каравы — зато́
-
18 олгаштыру
перех.; диал.дотя́гивать/дотяну́ть (что-л.) до (какого-л.) вре́менипечәнне язга кадәр олгаштырырга кирәк — се́но (скоту́) ну́жно дотяну́ть до весны́
көнне көнгә чак олгаштыру — перебива́ться; е́ле своди́ть концы́ с конца́ми
-
19 сорау
I перех.1)исемен сорау — спра́шивать его́ и́мя
Мусаны сорау — спра́шивать Мусу́
сәбәбен сорау — спра́шивать причи́ну
б) спра́шивать/спроси́ть ( у кого), расспра́шивать/расспроси́ть ( кого о ком-чём)нәрсә кирәклеге турында сорау — расспра́шивать о том, что ну́жно
нәрсә укуын сорау — расспра́шивать, что чита́ет
нәрсә булганын сорау — спра́шивать, что случи́лось
кемнән сорарга? — у кого́ спра́шивать?
в) спра́шивать/спроси́ть, справля́ться/спра́виться ( о ком-чём)сәламәтлеге турында сорау — справля́ться о здоро́вье
г) разг. ( обычно с отрицанием) спра́шивать/спроси́ть, узнава́ть/узна́ть (чьё-л.) мне́ние, спра́шивать разреше́ниябездән сорамаслар — нас не спро́сят
2) спра́шивать/спроси́ть, вызыва́ть/вы́зватьукучыдан үткән дәресне сорау — спра́шивать у ученика́ про́шлый уро́к
3) спра́шивать/спроси́ть, тре́бовать, потре́бовать выполне́ния (чего-л.)миннән эш сорама — не тре́буй с меня́ рабо́ты
4) спра́шивать/спроси́ть, взы́скивать/взыска́ть ( с кого за что)бу эш өчен миннән сораячаклар — за э́то спро́сят с меня́
5) спра́шивать/спроси́ть, проси́ть, попроси́ть, тре́бовать, потре́бовать, вы́звать (кого-л.)сине сорыйлар — тебя́ спра́шивают
6) перен. тре́боватьозак әзерләнүне сорый — тре́бует дли́тельной подгото́вки
7) проси́ть, попроси́ть чегосу сорау — проси́ть воды́
киңәш сорау — проси́ть сове́та
ярдәм сорау — проси́ть по́мощи
бурычка сорап алу — попроси́ть в долг
сүз сорау — проси́ть сло́ва
сорамагыз да — и не проси́те
сорап та торма — не́чего и спра́шивать
8) проси́тьсяотпуск сорау — проси́ться в о́тпуск
бригадага алуны сорау — проси́ться в брига́ду
9) проси́ть, попроси́ть, назнача́ть, назна́чить це́нуэш өчен күпме сорый? — ско́лько про́сит за рабо́ту?
сораган бәягә — за назна́ченную, запро́шенную це́ну
10) проси́ть, попроси́ть, хлопота́ть ( за кого-что)аның өчен сорама — не проси́ за него́, не хлопочи́ за него́
11) сва́таться, проси́ть руки́Галим кызын сорау — сва́таться за дочь Гали́ма
кулын сорау — проси́ть руки́
хатынлыкка сорау — проси́ть в жёны
12) запра́шивать/запроси́ть (кого-что, о чём)редакция фикерен сорау — запроси́ть мне́ние реда́кции
•- сорап алу
- сорап белү
- сорап йөрү
- сорап китү
- сорап кую
- сорап ташлау
- сорап тору
- сорап чыгу
- сорый бирү••сораган өчен авызына сукмаслар — за вопро́с по ры́лу не уда́рят
II сущ.сораганга су бир — не откажи́ в про́сьбе
1) вопро́скуелган сорауга җавап бирү — отве́тить на поста́вленный вопро́с
көтелмәгән сорау — неожи́данный вопро́с
сорау туа — возника́ет вопро́с
сораулар белән күмү — засы́пать вопро́сами
сорау кую — поста́вить вопро́с
2) вопро́с, пробле́ма, де́лосм. тж. мәсьәләмине бер сорау борчый — меня́ му́чает оди́н вопро́с
кызыксындырган сораулар — интересу́ющие вопро́сы
3) допро́ссорау башлана — начина́ется допро́с
сорау вакытында — во вре́мя допро́са
4) про́сьбааның соравы буенча — по его́ про́сьбе
сорауны кире какмау — не отказа́ть в про́сьбе
5) тре́бованиекемнең дә булса сорауларын үтәү — удовлетвори́ть чьи́-либо тре́бования
6) в разн. знач. запро́ссатып алучыларның сорауларын өйрәнү — изучи́ть запро́сы покупа́телей
депутат соравы — депута́тский запро́с
7) экон. спрос, тре́бованиесорау һәм тәкъдим — спрос и предложе́ние
•- сорау алу
- сорау алучы
- сорау билгесе
- сорау галәмәте
- сорау җөмлә••соравына күрә җавабы — како́в приве́т, тако́в и отве́т
(зур) сорау астында — под (больши́м) вопро́сом; проблемати́чен
сорау көне — рел. день Стра́шного суда́; Су́дный день
-
20 шартлы
1. прил.1) усло́вный, зара́нее определённыйшартлы сигнал буенча җыелу — собра́ться по усло́вному сигна́лу
кәгазьдәге шартлы билгеләр — усло́вные зна́ки на бума́ге
2) усло́вленный, обусло́вленный, договорённый (о месте, времени и т. п.)шартлы сәгатькә (вакытка) өлгерергә кирәк — на́до успе́ть к усло́вленному ча́су (вре́мени)
ачкыч шартлы урында — ключ на усло́вном ме́сте
3) усло́вный; относи́тельныйшартлы сызыкка кадәр — до усло́вной черты́
вакытлы һәм шартлы характердагы күренешләр — явле́ния вре́менного и усло́вного (относи́тельного) хара́ктера
4) усло́вный (связанный каким-л. условием и имеющий силу только при наличии этого условия)шартлы килешү — усло́вное согла́сие
5) приблизи́тельный2. нареч.яшь үзенчәлекләренә карап шартлы бүленеш — усло́вное (приблизи́тельное) деле́ние по возрастны́м осо́бенностям
усло́вно; относи́тельно; приблизи́тельно- шартлы ихтималлыкшартлы гына булса да, дәверләргә бүләргә мөмкин — (хоть) усло́вно (приблизи́тельно) мо́жно дели́ть на пери́оды
- шартлы рәвештә
- шартлы рефлекс
- шартлы тигезләмәләр
- шартлы тоткарлану
- шартлы хөкем
- шартлы ярсыткыч
- 1
- 2
См. также в других словарях:
запас — 1. Киләчәктә куллану, файдалану өчен алдан әзерләп куелган азык, әйбер, материал. с. Кирәк булу ихтималы өчен әзерләнгән, калдырылган; запас итеп сакланган 2. Кирәк кадәр күләмнән артыгы. Киемне теккәндә кирәк чакта зурайту максаты белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әзерләү — 1. Нәр. б. файдаланырлык, әзер хәлгә китерү. Берәр очракка багышлап, берәр нәрсә хәстәрләү. Берәр нәрсәне кирәк кадәр күләмдә җайлап, барлап, табып, тутырып кую 2. Нәр. б. үтәү өстендә эшләү, нәр. б. эшкәртү дәрес әзерләргә утырды 3. Ясау дару ә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитәрлек — рәв. 1. Кирәк күләмдә, кирәк кадәр, тиешенчә, канәгатьләнерлек 2. (Эш, хәл) күп тапкырлар кабатлану тур. җитәрлек алдадылар инде. Мул, бай … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тую — 1. Кирәк кадәр ашамлык, эчемлек кабул итеп, ашыйсы, эчәсе килү теләге бетү, канәгатьләнү. Берәр нәрсәдән канәгатьләнү йокы тую 2. Кирәгеннән артык еш, күп куллану, кабатлану, бер төрле булу аркасында берәр нәрсәдән, эштән, кешедән ихлас кайту,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитәр-җитмәс — рәв. 1. Җитәрлек түгел, аз, кирәк кадәр түгел 2. Нин. б. вакыт яки урын чигенә җиткәнче үк килеп җ. . Сан янында якынчалык төшенчәсен белдерә ике йөзгә җ … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җитешмәү — 1. Алу бирү, сату итү һ. б. матди байлыклар белән бәйләнгән эштә керемгә караганда чыгымның артып китүе, ялгышлык я урлау сәбәпле акча яки материалның җитмәве 2. Җитешмәгәнлек (2) Берникадәр җитмәү, кирәк кадәрле булмау, җитәрлек булмау 4.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
пай — 1. Җан башына, исәптәге берәмлек башына һ. б. бүлеп бирелгән өлеш 2. Уртак чыгымга катнашучыларның шул чыгып суммасына керткән исәпле өлеше. ПАЙ САЛУ – Уртаклашып катнашырга теләүчеләрдән өлеш җыеп, кирәк кадәр акча һ. б. туплау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
Екатерина II Алексеевна — ЕКАТЕРИНА II АЛЕКСѢЕВНА, Императрица Всероссійская, царствовала съ 28 іюня 1762 г. по 6 нбр. 1796 г. Дочь владѣт. пр. Ангальтъ Цербстскаго, Е. (прежде Софія Фредерика Августа) род. 24 апр. 1729 г. въ г. Штетинѣ, воспитывалась въ скромн. семейн.… … Военная энциклопедия
тулы — с. 1. Берәр нәрсә белән эче бөтенләй тулган 2. Суы яр кырыйларына кадәр җиткән; күп сулы 3. Өстенә, өслегенә берәр нәрсә күпләп куелган, тезелгән 4. Таза, көр, симез. Күперенке, кабарынкы, туенган (мәс. үсемлекләр) 5. күч. Теге яки бу эш, хис… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ИРАН — (в Зап. Европе и Америке до сих пор употребляется также перешедшее от древних греков назв. Персия) гос во в Юго Зап. Азии. Граничит на С. с СССР и омывается Каспийским м., на З. с Тур цией и Ираком, на В. с Афганистаном и Пакистаном, на Ю.… … Советская историческая энциклопедия
ратаи — Ратай ратаи пахарь, земледелец, сеятель (1): Тогда по Рускои земли рѣтко ратаевѣ кикахуть, нъ часто врани граяхуть, трупіа себѣ дѣляче. 17. Яко кормьчия погыбѣлемъ суть и лодья истопления, пастыремъ убожье овчая пагуба, и ратаемъ небрежение… … Словарь-справочник "Слово о полку Игореве"
